Romuald Załęski – życiorys niestandardowy
Witam,
Może ktoś natrafił przypadkiem na materiały (dokumenty, listy, pamiętniki) i byłby w stanie pomóc mi rozwikłać zagadkę Romualda Załęskiego, który przez 30 lat żył i pracował na terenie parafii Kłomnice. Jego przodkowie prowadzili raczej osiadły tryb życia – gospodarowali na niewielkim majątku w zupełnie innym regionie, piastowali co najwyżej skromne urzędy. Ciekawi mnie dlaczego akurat jego losy potoczyły się zupełnie odmiennie – czy przypisać to czasom, w których przyszło mu żyć, czy jakimś cechom indywidualnym. Znam z jego życia wiele faktów, jednak niemal wyłącznie na podstawie zapisów metrykalnych.
Romuald Załęski (właśc. Teofil Romuald Załęski), urodził się 6.02.1822 w Warszewicach koło Strykowa jako syn Ignacego Załęskiego i Karoliny z Koźmińskich, dziedziców dóbr Warszewice. Po śmierci ojca w 1846 r. jako jedyny żyjący syn odziedziczył majątek, a 31.01.1853 w Domaniewicach ożenił się z Elżbietą Lipską (ur. 1834), c. Franciszka Lipskiego i Agnieszki z Wojtałowskich. Z małżeństwa tego miał córkę Mariannę Oktawię (zm. w niemowlęctwie 1855) oraz syna Kazimierza Ignacego (1856-1916). Niestety wkrótce owdowiał – Elżbieta zmarła 21.08.1860 w Domaniewicach. Kolejny chronologicznie zapis w księgach metrykalnych odnotowuje, że 13.01.1865 w Łodzi, ze związku z Marianną Sriekowską(?) – służącą, niezamężną l. 24, urodził się jego syn Romuald Marceli Załęski. Cóż … samo życie.
I tu nieoczekiwanie wątek „łódzki”, ustępuje „częstochowskiemu”. Bowiem 24.01.1870 w Kłomnicach 48-letni Romuald żeni się z blisko 20-letnią Amelią Namysłowską. Jeszcze ich pierwsze dziecko – Władysław Konstanty przychodzi na świat 14.09.1870 w Warszewicach. Jednak wkrótce majątek zostaje utracony – sprzedany?, skonfiskowany?, zadłużony?, rozparcelowany? Jeszcze w 1867 folwark Warszewice liczył 82 morgi (46 ha), a wieś 742 morgi (415 ha).Tuż obok, 24.02.1863 pod Dobrą, doszło do bitwy z wojskami carskimi, jednak nic na temat udziału Romualda w powstaniu, ani ewentualnej konfiskaty dóbr, nie udało mi się znaleźć. Raczej skłaniam się ku hipotezie, że po ustawie uwłaszczeniowej i zniesieniu pańszczyzny warunki gospodarowania w Królestwie uległy drastycznej zmianie, co zakończyło stuletnie władanie Załęskich w Warszewicach.
Faktem jest, iż Romuald otrzymał funkcję nadzorcy ekonomicznego folwarku Rzerzęczyce, który wchodził w skład dóbr Skrzydlów, Dobra te należały do Leona Siemieńskiego (1840-1884) i jego żony Zofii Wandy z Zielonków (1848-1920). Myślę że nastąpiło to wkrótce po ślubie Leona i Zofii (1867), a inspiratorką sprowadzenia Romualda do Rzerzęczyc i … wyswatania z Amelią była zapewne Wiktoria Zielonka z Plichtów (1829-1896) – matka Zofii. Pochodząca z Byszew, położonych kilka kilometrów od Warszewic (obie miejscowości w par. Skoszewy), musiała dobrze znać Romualda jeszcze z młodości. Sąsiadujące ze sobą dwory były z dawna zaprzyjaźnione: dziad Romualda – Wojciech Załęski został w 1795 chrzestnym ojca Wiktorii, Jana Tomasza Plichty (drugim chrzestnym był pradziad Wiktorii, gen. Tadeusz Błociszewski). Okazją do odnowienia stosunków mogły być uroczystości pogrzebowe ojca Wiktorii, zmarłego w Skoszewach 1.05.1868. Co do pochodzenia Amelii nie mam pewności – przypuszczalnie była córką Konstantego Józefa Namysłowskiego, ekonoma folwarku Rzerzęczyce i Bibianny z Ubyszów. Zatem najprawdopodobniej Wiktoria, będąc chrzestną urodzonej 23.02.1852 w Rzerzęczycach Michaliny Florentyny Amelii Namysłowskiej, pomogła jej w zamążpójściu. Kolejne dzieci Romualda i Amelii: bliźniaczki Marianna Helena i Zofia Amelia (ur. 1872) oraz Antonina Stanisława (ur. 1874) rodzą się więc w Rzerzęczycach.
I tu, w połowie lat 70., z nieznanych przyczyn następuje kolejny zwrot – z jakiegoś powodu Romuald przestaje być nadzorcą folwarku i podejmuje pracę … dozorcy na kolei. Skąd ta niespodziewana zmiana? Fakt, iż siostrzeniec Romualda – Władysław Musiałkowski z Piotrkowa (ur. 1849 w Warszewicach) był już pomocnikiem maszynisty na kolei w 1873, to wyłącznie słaba poszlaka. Ale wszak i Władysław Reymont skutecznie zabiegał w protekcji o szeregowe stanowisko na kolei (nomen omen jeden z Załęskich został jego szwagrem). W każdym razie następna para bliźniąt: Maria Bolesława i Stanisław Aleksander (ur. 1877), a także: Józefa Joanna (ur. 1879), Stefan Konrad (ur. 1880), Wiktoria Leokadia (ur. 1882), Jan Stanisław (ur. 1884) i Helena Fulgentyna (ur. 1888) przychodzą na świat już w Kłomnicach, a konkretnie, jak zaświadcza księga urodzeń – na stacji Kłomnice. Jeszcze w 1879 i 1884 Romuald figuruje w niej jako obywatel ziemski, a w 1880 i 1888 jako „pomocnik dozorcy”. Na tym jakże skromnym stanowisku doczekał emerytury, zmarł 20.07.1899 w Kłomnicach „były pracownik kolei żelaznej” w wieku 77 lat.
Czemu przypisać, że właściciel ziemski w ciągu dekady zostaje szeregowym pracownikiem kolei? Czy to znak tamtych czasów? Syn z pierwszego małżeństwa Kazimierz nie odziedziczył już majątku – został młynarzem, później kupcem w Głownie, spoczywa na miejscowym cmentarzu, jak i jego córka, a wnuczka Romualda – Wiktoria z Załęskich Gałecka (1885-1974), którą w dzieciństwie poznałem (moja prababka). Zapraszam do dyskusji. Z góry dziękuję za wszelkie uwagi i uzupełnienia.
Piotr Moniewski