Ziemiaństwo z okolic Częstochowy 1793 – 1945

Kolonia Gnaszyn Nr 1
Wydzielona z dóbr rządowych Ekonomia Częstochowa posiadała 16.1181 ha w 1930 r.
21.02.1929 r. na podstawie orzeczeń Okręgowego Urzędu Ziemskiego w Kielcach działki z tej osady od Skarbu Państwa nabyły następujące osoby: 1.Zofia Kaczmarzyk córka Pawła 3.7214 ha za 1751 zł i 90 gr, 2.Towarzystwo Opieki nad Bezdomnymi Dziećmi w Częstochowie 6 ha za 2035 zł i 63 gr, 3.Franciszek Stolarski syn Idziego 7202 m.kw. za 293 zł i 23 gr, 4.Franciszek Kopiński syn Jana 7229 m.kw. za 291 zł i 75 gr, 5.Sylwester Soczyński 6666 m.kw. za 305 zł i 55 gr, 6.Wacław Dubicki syn Konstantego 7589 m.kw. za 310 zł i 62 gr, 7.Teofil Janiszewski syn Łukasza 6666 m.kw. za 267 zł i 38 gr, 8.Ignacy Kaczmarczyk 6666 m.kw. za 298 zł, 9.Stanisław Leszczyński syn Tomasza 7647 m.kw. za 239 zł i 87 gr, 10.Franciszek Dawid syn Walentego 7636 m.kw. za 208 zł i 40 gr, 11.Piotr Zygmuntowicz 6666 m.kw. za 294 zł i 30 gr.
26.09.1932 r. działkę o powierzchni 7589 m.kw. od Wacława Dubickiego nabyła Marianna z Mercików Wrzeszczyk za 700 zł.
18.01.1962 r. Skarb Państwa - Prezydium Miejskiej Rady Narodowej w Częstochowie prawomocną decyzją Prezydium Wojewódzkiej Rady Narodowej w Katowicach - Urząd Spraw Wewnętrznych nabył działkę należącą do Towarzystwa Opieki nad Bezdomnymi Dziećmi w Częstochowie.

Kolonia Gnaszyn Nr 2
Wydzielona z dóbr rządowych Ekonomia Częstochowa posiadała 3.5886 ha w 1930 r.
21.02.1929 r. na podstawie orzeczeń Okręgowego Urzędu Ziemskiego w Kielcach działki z tej osady od Skarbu Państwa nabyły następujące osoby: 1.Józef Nocoń syn Józefa 1.2008 ha za 410 zł i 66 gr, 2.Franciszek Kijas syn Jana 3878 m.kw. za 294 zł i 66 gr, 3.Karol Utrata syn Wojciecha 1 ha za 343 zł i 8 gr, 4.Józef Grajcar 1 ha za 352 zł i 79 gr.
Józef Szwalski syn Aleksandra nabył działkę o pow. 1 ha od Karola Utraty 17.10.1935 r. za 1150 zł.
Roman Grajcar syn Józefa nabył działkę o pow. 1 ha od swojego ojca Józefa Grajcara 19.05.1937 r. za 800 zł.

Osada Gnaszyn Nr 3
Wydzielona z dóbr rządowych Ekonomia Częstochowa posiadała 8189 metrów kwadratowych w 1930 r.
21.02.1929 r. na podstawie orzeczenia Okręgowego Urzędu Ziemskiego w Kielcach działkę tę od Skarbu Państwa nabył Piotr Utrata syn Karola za 302 zł i 78 gr.
Marianna z Mercików Wrzeszczyk nabyła tę działkę od Piotra Utraty 13.11.1930 r. za 1000 zł.

Prusicko.
Dobra te jeszcze w pierwszej połowie XIX w. należały do dóbr Jedlno.
Po odłączeniu od nich dobra Prusicko składały się z 3 oddziałów:
1. Dobra Prusicko tj. folwark i wieś Prusicko, wieś Kuźnica, młyn i karczma Almierz, kolonie: Rybaki, Moczydła, Gwość czyli Gwoździec, Płaczki, Zychy, osady pojedyncze: Miroszowy i Przyręby.
2. Dobra Wólka Prusicka tj. wieś, folwark i młyn Wólka Prusicka, kolonie: Perchy, Nowa Wieś, osada dla służby leśnej Janów.
3. Dobra Broniszew tj. wieś i folwark Broniszew, kolonia Klekoty, oddzielna karczma należąca do Klekot.
29.09/11.10.1864 r. dobra Broniszew nabył Wacław Szczytnicki za 213.333 zł i 10 gr, tj. 32.000 rubli od Ignacego Morzkowskiego, który był nabywcą praw Józefa Morzkowskiego do tych dóbr.
29.07/10.08.1865 r. dobra Wólka Prusicka od Józefa Morzkowskiego nabył Ignacy Morzkowski za 33.000 rubli.
W ten sposób dobra Broniszew i Wólka Prusicka odpadły od dóbr Prusicko.
W 1901 r. dobra Prusicko miały powierzchnię 1528 dziesiatyn i 1542 sążni.
W okresie międzywojennym ziemię rolną z tego majątku rozparcelowano. Właściciele dóbr pozostawili sobie tylko lasy, stawy i kaflarnię.
Ignacy Morzkowski nabył dobra Prusicko 15.04.1806 r. od Adama Bielskiego za 750.000 zł.
Igancy Morzkowski, wdowiec, zmarł w Wólce Prusickiej 1.09.1859 r. o godzinie 8 rano w wieku 83 lat, urodzony w we wsi Jajkach, był synem Antoniego i Teresy z Linowskich (ASC Nowa Brzeźnica 43/1859).
Ignacy Morzkowski testamentem z dnia 9.04.1859 r. swoim spadkobiercą uczynił swego syna Józefa Morzkowskiego.
Wiktoria z Borzęckich Krynkowska, żona Edmunda Krynkowskiego nabyła Prusicko od Józefa Morzkowskiego 27.06/9.07.1863 r. za 550.000 zł tj. 82.500 rubli.
August Wiediger nabył Prusicko na licytacji publicznej przez Towarzystwo Kredytowe Ziemskie 6/18.05.1872 r. za 40.500 rubli.
Hipolit i Józefa z Wiedigerów małżeństwo Łabęccy nabyli Prusicko od Augusta Wiedigera za 34.000 rubli.
Stanisław Sokolnicki syn Tadeusza nabył Prusicko od małżeństwa Łabęckich 12/24.07.1876 r. za 36.000 rubli.
Jan Nakwaski syn Konstantego nabył Prusicko od Stanisława Sokolnickiego 5/17.11.1876 r.
Feliks Szydłowski syn Władysława nabył Prusicko od Jana Nakwaskiego 20.09/2.10.1880 r. za 96.000 rubli.
Moszek Kamień syn Lejby w 1/3, Szlama Kamień syn Lejby w 1/3, Lejba Kamień syn Abrama w 1/3 nabyli Prusicko od Feliska Szydłowskiego 29.06/11.07.1882 r. za 118.392 ruble.
Lejba Kamień syn Abrama nabył części od Moszka i Szlamy Kamieni 6/18.09.1883 r. za 60.000 rubli.
Ludwik Jakubowski syn Stanisława nabył Prusicko od Lejby Kamienia 27.03/8.04.1884 r. za 150.000 rubli.
Stefan Andrzej Lubomirski syn Eugeniusza nabył Prusicko na licytacji publicznej przez Towarzystwo Kredytowe Ziemskie 18/30.05.1892 r. za 27.001 rubli.
Róża z Broel Platerów Lubomirska nabyła Prusicko od Stefana Andrzeja Lubomirskiego 12.08.1933 r. za 109.500 zł.
25.09.1947 r. Skarb Państwa w postaci Lasów Państwowych przejął majątek Prusicko na podstawie dekretu z 12.12.1944 r. o przejęciu niektórych lasów. Jego powierzchnia wynosiła wtedy 2601.9700 ha. Oprócz lasów przejęto również stawy i kaflarnię należącą do dóbr.
Po 1989 r. stawy oraz nieczynną już kaflarnię sprzedano w ręce prywatne.
Jako ciekawostkę wspomnieć należy, że Ignacy Morzkowski ze związku z Anną Męcińską posiadał córkę Ludwikę, żonę Daniela Myszkowskiego. Ich córka Antonina wyszła za mąż za Adama Amilkara Kosińskiego (1815 - 1893), heraldyka i autora powieści historycznych. Przez pewien czas oboje mieszkali w którymś z majątków Morzkowskich, być może właśnie w Prusicku, ewentualnie w Wólce Prusickiej bądź Broniszewie. Do dziś jedna z dróg leśnych w lasach prusickich jest określana mianem Dukt Kosińskiego.
Folwark prusicki znajdował się w osadzie zwanej obecnie Kaflarnia. Do dziś z folwarku przetrwał budynek kaflarni oraz piętrowy, ceglany dom w którym mieszkali pracownicy majątku. Obecnie jest niezamieszkany.
Interesująca jest historia kaflarni. W Nr 60 Gońca Częstochowskiego z 30.08.1910 r. na str. 3 ukazało się ogłoszenie o otworzeniu z dniem 1 sierpnia 1910 r. fabryki kafli i wyrobów ceramicznych w Prusicku w dobrach ks. Stefana Lubomirskiego. Fabrykę tę otwarli L. Nieprzecki i K. Federowicz właściciele przedsiębiorstwa pod nazwą Fabryki Kafli i Wyrobów Ceramicznych we Mstowie i w Prusicku. Katalog zabytków budownictwa przemysłowego w Polsce z 1967 r. T.4, zeszyt 1, s. 18 podaje: "Kaflarnia założona w 1914 r. przez ks. Lubomirskich, właścicieli tych dóbr, w przebudowanym budynku dawnej owczarni: parterowy budynek murowany, długość 54 m, szerokość 12 m; dach dwuspadowy, kryty papą. W 1959 r. budynek ten został przebudowany i podwyższony o 1,5 m. Kaflarnia obecnie czynna." Data 1914 jest błędna, bowiem ogłoszenie pochodzi z 1910 roku. Wszystko wskazuje jednak na to, że po jakimś czasie kaflarnię z rąk założycieli przejęli Lubomirscy. Być może to wydarzenie miało miejsce w 1914 r. Kafle produkowane przez Lubomirskich wyróżniały się tym, że na swojej wewnętrznej stronie posiadały odcisk herbu Śreniawa i treść: *KSIĘCIA LUBOMIRSKIEGO*PRUSICKO PRZ. KŁOMNICE*. PRZ. oznacza przystanek. Według księgi meldunkowej z okresu międzywojennego kaflarnia zatrudniała 4 kaflarzy zamieszkałych na folwarku prusickim:
1. Baryś Józef, syn Aleksego i Julianny z domu Pikulskiej, ur. 18.12.1899 r. w Brzeźnicy.
2. Ziaja Józef, syn Wojciecha i Józefy z domu Dobrakowskiej, ur. 13.02.1903 r. w Kruszynie.
3. Zych Franciszek, majster kaflarski, syn Macieja i Katarzyny z domu Rzepka, ur. 22.03.1886 r. w Prusicku. Mieszkał na folwarku wraz z żoną Bronisławą z Przygodzkich i dziećmi: Genowefą, Marianem, Józefą, Krystyną, Lucjanem i Henryką.
4. Majkowski Zygmunt, syn Feliksa i Cecylii z domu Stobiecka, ur. 29.04.1890 r. we wsi Probostwo Łask. Mieszkał na folwarku wraz z żoną Bronisławą i synami: Józefem i Wacławem. Zygmunt Majkowski zmarł 13.03.1947 r.
A oto co na temat kaflarni podaje Forum Nieoficjalnej Strony Gminy Nowa Brzeźnica www.nowabrzeznica.fora.pl "Kaflarnia w Prusicku za czasów Lubomirskich była największym zakładem produkujący kafle w tej okolicy .Z czasów które pamiętam i opowiadań że po wojnie w dalszym ciągu produkcja kafli była utrzymana. Można domniemywać że glinę do wytwarzania kafli wydobywano w okolicach (Bielawin) w kierunku torów kolejowych , na tzw. gliniankach na początku wsi wydobywano glinę do lat 60. Później posadzono tam topole które rosną do dzisiaj. Na terenie kaflarni były 2 zbiorniki do składowania gliny i chyba 2 zbiorniki do wyprawy gliny . Byli pracownicy opowiadali że glina była rozdeptywana przy pomocy pracowników w tych dołach , w późniejszej fazie wprowadzono kierat do mieszania gliny które były poruszane za pomocą koni . Dalsza produkcja odbywała się wewnątrz hali fabrycznej od wtłoczenia kafla aż do wypalenia w 2 piecach opalanych drzewem . Po zaprzestaniu produkcji kafli budowano tzw. piece przenośne a następnie supreme która służyła do tzw. ocieplenia stropów i belek i rygli nad okiennych."
"Przed wojną w kaflarni produkowano kafle „pałacowe” i eksportowano do Szwajcarii. Głównym mistrzem był Żyd o nazwisku Bauc lub Baum, którego zamordowali Niemcy w czasie wojny. Po wojnie, nadal produkowano kafle, ale były one już słabej jakości. Problem polegał na braku recepty na szkliwo ceramiczne którym powlekano kafle, a której tajemnicę znał i nikomu jej nie zdradził, właśnie ów Baum. W czasie wojny uległy też zniszczeniu formy kaflowe z ozdobnymi reliefami. Niestety, tego typu mistrzów już nie było na rynku pracy, stąd produkowano kafle gładkie z białym i beżowym szkliwem. Jakość kafli „zeszła na psy” pod koniec lat 50. kiedy szefem produkcji został jakiś „towarzysz” – specjalista technolog, który uznał, że można kafle produkować z gliny bez jej sezonowania. W zasadzie, pożar kaflarni (chyba w 1960 roku ) pomógł zakładowi zmienić profil produkcji z kafli na płyty cementowo – wiórowe."
Być może ktoś z czytelników forum TGZCz posiada jeszcze jakieś informacje na temat kaflarni, którymi mógłby się z nami podzielić.
Poniżej na fotografiach:
1. Ceglany budynek pracowników folwarku Prusicko (podobno dawniej był to spichlerz, który przebudowano na dom mieszkalny).
2. Kaflarnia.
3. Kafel od strony zewnętrznej.
4. Kafel od strony wewnętrznej.
5. Znak na wewnętrznej stronie kafla ks. Lubomirskich.

Wólka Prusicka.
Dobra Wólka Prusicka wydzielono z dóbr Prusicko. W 1920 r. dobra posiadały powierzchnię 933 mórg i 36 prętów. W skład dóbr wchodził również młyn Borowiec.
W 1931 r. dobra Wólka Prusicka posiadały powierzchnię 155.8078 ha. Powierzchnia zmniejszyła się wskutek odpadnięcia 252.9487 ha na parcelację i 122.0471 ha za serwituty. Razem 374.9958 ha.
Właściciele pozostawili przy sobie tylko lasy z tychże dóbr.
Ignacy Morzkowski nabył Wólkę Prusicką 29.07/10.08.1865 r. od Józefa Morzkowskiego za 33.000 rubli.
Aron Goldberg syn Izraela nabył Wólkę Prusicką wraz dobrami Broniszew i młyn Borowiec od Ignacego Morzkowskiego 23.07/5.07.1883 r. za 94.356 rubli i 42 kopiejki.
Abram Pinkus Gladsztern syn Majera nabył Wólkę Prusicką wraz z dobrami Broniszew i młyn Borowiec od Arona Goldberga 29.06/11.07.1884 r. w zamian za warszawską nieruchomość o Nr 1864 o wartości 60.000 rubli.
Ignacy syn Leona i Anna córka Juliusza małżeństwo Lewińscy nabyli Wólkę Prusicką wraz z dobrami Broniszew i młyn Borowiec 6/18.02.1886 r. w zamian za warszawską nieruchomość o Nr 671-B o wartości 41.101 rubli i 40 kopiejek.
Antoni Ejtner syn Ludwika i Wiktor Studziński syn Mikołaja nabyli Wólkę Prusicką wraz z folwarkiem Janów vel Posada na licytacji publicznej przez Towarzystwo Kredytowe Ziemskie 3/15.03.1887 r. za 29.903 ruble.
22.05/3.06.1887 r. Antoni Ejtner i Wiktor Studziński zawarli ze sobą umowę, mocą której folwark Janów vel Posada o powierzchni 554 mórg i 10 prętów został wydzielony z dóbr Wólka Prusicka i przeszedł na własność Wiktora Studzińskiego. Natomiast dobra Wólka Prusicka o powierzchni 919 mórg i 25 prętów stały się wyłączną własnością Antoniego Ejtnera.
Stefan Andrzej Lubomirski nabył Wólkę Prusicką na licytacji publicznej przez Towarzystwo Kredytowe Ziemskie 18/30.10.1897 r. za 12.963 ruble.
Róża z Broel Platerów Lubomirska nabyła Wólkę Prusicką na licytacji publicznej przez Towarzystwo Kredytowe Ziemskie 29.12.1933 r. za 31.700 zł.
W okresie międzywojennym miała miejsce parcelacja ziemi rolnej w Wólce Prusickiej. Lubomirscy pozostawili sobie z tego majątku tylko lasy.
W dniu 1.05.1931 r. Stefan Lubomirski sprzedał 24.5243 ha z budynkami folwarcznymi i dworkiem za 12.000 zł. Nabywcami były siostry: Henryka Marianna Kublicka, Maria Antonina Kasperkiewicz, Walentyna Stefania Krokowicz i Kazimiera Frymus, córki Antoniego Wrzalika w równych niepodzielnych częściach.
Obecnie z folwarku w Wólce Prusickiej pozostały ruiny dworku. Zabudowania gospodarcze już nie istnieją. Dawny folwark mieści się nieco na uboczu wsi, w jej południowo wschodniej części. Około 50 m na zachód od dworku znajdował się staw, obecnie miejsce porośnięte bujną roślinnością. Około 70 metrów na wschód od dworku znajduje się kilka około 100 - 150 letnich drzew, zapewne pozostałość parku. Kilkadziesiąt metrów na północny zachód od dworku stoją opuszczone zakłady przetwórstwa krewetek, postawione tam po 1989 r. i działające przez kilka lat. Około 10 metrów na południowy zachód od dworku znajduje się zrujnowany dom z lat 70 tych bądź 80 tych XX wieku. Teren dawnego folwarku jest ogólnie dostępny i przez nikogo nie pilnowany. Z dworku pozostał głównie gruz, trochę niskich ścian i jeden komin. Całość pochłaniają krzewy, pnącza i tym podobna roślinność. Zapewne wkrótce komin przewróci się, zawalą się ostatnie ściany i wszystko pozostanie już tylko na zdjęciach i wspomnieniach.
Poszukuję zdjęć dworku zanim stał się on ruiną. Może ktoś je posiada i mógłby zeskanować. Być może gdzieś żyją potomkowie sióstr Wrzalik i takowe mają.
Na zdjęciach:
1. Pozostałości dworku.
2. Resztki dworku, w tle stare drzewa, być może pozostałość parku.
3. Komin dworku.
4. Zakłady przetwórstwa krewetek.
5. Zakłady przetwórstwa krewetek.

Witam, dziękuję za odpowiedź, W Pana następnych odpowiedziach ukazała się cenna dla mnie informacja że Andrzej Jastrzębski był właścicielem folwarku Ottonów w latach 1869-1893, który to folwark należał do dóbr Łojki. Wspomniana przez Pana Gabriela z Zawadzkich Jastrzębska właścicielka majątku w Kuźnicy Widzowskiej - najprawdopodobniej nie ma związku z naszą częścią rodziny. Raz jeszcze dziękuję i pozdrawiam, Ewa Gajownik

Witam.
Panie Krzysztofie,mam do Pana dwie prośby;
1.Proszę o pomoc w lokalizacji wsi Jajki/Jajka/
2.Czy w Pana zapiskach występują nazwiska: Niemiera/Niemira/-Wola Malowana i Skrzeczowski-Rząśnia.
Za pomoc z góry dziękuję.
Krzysztof

Ad. 1 Wieś Jajki to obecnie wieś Janki w gminie Pajęczno.
Słownik Geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich, T. 3, s. 374: Jajki, wieś i folw., przezwane obecnie Janki pow. noworadomski, gm. Brzeźnica, par. Pajęczno. W 1827 r. było tutaj 14 dm. i 175 mk., obecnie liczy wieś 11 dm., 160 mk., folw. zaś 11 dm. Dobra J. albo Janki składają się z folwarku J. i Grabiec, tudzież wsi J., Łążek, Orczuchy, od Brzeźnicy w. 4. Rzeka Warta przepływa. Rozl. wynosi m. 1230. Folw. J. grunta orne i ogrody m. 495, łąk m. 41, nieużytki i place m. 66, razem m. 602, bud. mur. 8, drewn. 12, płodozmian 16-polowy. Folw. Grabiec grunta orne i ogrody m. 174, łąk m. 24, pastw. m. 20, lasu m. 360, nieużytki i place m. 59, razem m. 637, bud. mur. 2, drewn. 3, płodozmian 7-polowy, pokłady wapna. Wieś Jajki osad 26, z gruntem m. 100; wieś Łążek osad 26, z gruntem m. 199; wieś Orczuchy osad 3, z gruntem m. 59.
Ad. 2 Niestety nie posiadam żadnych danych dotyczących nazwisk o które Pan pyta.