Pałysz – „dzielnica przemysłowa” Konopisk

Kolejna miejscowość po Kijasie i Wygodzie, której postarałem się odnaleźć początki powstania.

Moim założeniem jak w poprzednich artykułach jest odtworzyć początki na podstawie ksiąg metrykalnych i ułatwić mieszkańcom poszukiwania swoich przodków.

Na mapach z lat trzydziestych XIX wieku nie ma Pałysza, ale jest miejscowość Dąbrówka, która znajduje się mniej więcej właśnie w okolicy obecnego Pałysza. Może to osada pomiędzy Walaszczykami a Dźbowem (koniec ulicy Leśnej). Niestety miejscowość ta nie jest ujęta w „Tabeli Miast Wsi i Osad Król Polskiego z 1827 roku …” ani w „Słowniku Geograficznym Królestwa Polskiego . .”. Początkowo przypuszczałem, że ewaluowała nazwa, jednak zaprzecza temu fakt, iż równocześnie funkcjonowały te dwie miejscowości Dąbrówka i Pałys.

Idąc tym tropem wyszukałem osoby tam zamieszkałe. Ilość mieszkańców Dąbrówki jest dość spora, a jeden z nich i jego rodzina dała początek Pałyszowi.

Opisała to już pani Barbara Herba w swojej książce „ Konopiska i okolice. Panorama dziejów” ¹

To Pałysiński Florian lat 54 strzelec - odnotowany w 1835 jako świadek na chrzcinach strzelec z Dąbrówki, wcześniej bo w 1814 występuje w m. Konopiska z wpisem gajowy.

Florian wg różnych dokumentów urodził się w Konopiskach lub Dąbrówce ok. 1785 roku. Miał rodzeństwo: Piotra, Pawła, Łukasza, Wojciecha i Jadwigę (zm. 1807) oraz trzy żony: Józefę, Kunegundę i Augustę.

Rodzicami jego byli Pałys Hiacynt  (zm. 1807.) i Wiklińska Elżbieta. Poszukałem kolejnych jego przodków i możliwe, że dziadkiem był Pałys Łukasz ślub w 1762 roku i pradziadek Pałysik Tomasz ślub w 1729.

Pałysowie najprawdopodobniej przybyli z Gnaszyna lub Bańbora - to nazwisko jest dość popularne w tym okresie w tych miejscowościach.

Pałysik Tomasz 1xxx  - 17xx (ślub 1729) Kibica Gertruda

↓

Pałys Łukasz 17xx  - 1xxx (ślub 1762) Mirecka Ewa

↓

Pałys Hiacynt 17xx  - 1807 (ślub <1785) Wiklińska Elżbieta

↓

Pałysiński Florian 1785 – 18xx (ślub 1813)  Nowakowska Józefa z m. Konopiska - zm. 1825

                                                   (ślub 1826)  Kiedrzyńska Kunegunda z m. Sieradz - zm. 1837

                                                   (ślub 1837) Scheiman Augusta z m. Dąbrówka

↓

Pałysiński Władysław Paweł 1840.01.15

Jedyne dziecko Floriana to Władysław Paweł ur. 1840.01.15.

„W 1863 roku Władysław mieszkał w odziedziczonym po Florianie gospodarstwie w tejże Dąbrówce i zatrudniał chłopca stajennego….²

Ciąg dalszy ciekawej historii Pałysińskich w w/w/ książce Pani Barbary Herby

Przedstawię chronologicznie kto w księgach metrykalnych ma wpisane miejsce urodzenia Pałysz.

1844 urodziny Stanisława Pijet - po raz pierwszy nazwa Pałysowe (Pałys) ojciec Sebastian lat 36 strzelec i Antonina Kowalska.  Sebastian syn Józefa był zapisany jako mieszkanie Konopisk, występuję też w miejscowości Dąbrówka. Umarł w 1853 na wsi Kopalnia mając lat 50, postawił żonę Antoninę i dzieci: Michał, Agnieszka, Stanisław, Piotr,

1847 zmarł Janik Roch zmarł w  roku w pustkowiu Pałys, żebrak, miał 80 lat, rodzice nieznani. Faktycznie miał 10 lat mniej, a rodzice to Mateusz i Agnieszka, urodził się w Jamkach, postawił żonę Adamczyk Mariannę. Ślub Rocha pochodzącego z Korzonka wdowca lat 57 był w 1837 z Marianną wdową lat 40 z Jamek. Marianna z domu Adamczyk była córką Macieja i Heleny miała wcześniej 2 mężów i ok. 15 lat więcej.

1862 ślub bierze Hudy Jakub z Pijet Agnieszką, lat 20 mieszkanką Blachowni, urodzoną na Pałyszu, mimo iż w akcie urodzenia z 1842 roku są Konopiska. Potwierdza to, że Pałysz istniał wcześniej, przed pojawieniem się w księgach.

W sąsiedniej Dąbrówce mieszkały rodziny: Krawczyków, Myrcików, Zalejskich, Scheiman, Rybników, Kościelniaków, Kamieńskich, Kaczmarzyków, Pietrzaków, Twardeckich, Janowskich, Biernackich. Powyższe rodziny były odnotowywane również na Pałyszu i w Konopiskach. Byli reprezentantami różnych zawodów od komornika poprzez rolnika, wyrobnika, górnika, kowala do strzelca lasów. Taka różnorodność profesji świadczy że była już eksploatacja okolicznych kopalń. Natomiast część z tych rodzin była przybyła z sąsiednich wiosek jak i z miejsc spoza naszej Parafii oczywiście za pracą.

Pałys, al. Pałysz fol. pow. częstochowski, gm.. Dźbów,  par. Konopiska ma 2 dm. 6 mk., 197 mrg.; wchodzi w skład dóbr Konopiska.³

Jest to stan z lat osiemdziesiątych XIX wieku. Czy w/w jest zgodna ze stanem faktycznym i gdzie znajdowały się te domy nie jestem w stanie ustalić,

Faktycznie wg ksiąg metrykalnych w tym czasie na Pałyszu mogło mieszkać nieco więcej osób, były to rodziny:

1. Bator Jan i Słowińska Anna i ich dzieci Waleria, Aniela
2. Smoleń Karol zamieszkały w Pałyszu a urodzony w Olszynach i Skrzypek Florentyna dzieci Augustyn, Karol
3. Owczarek Adam zamieszkały w Pałyszu urodzony w Starczy i Krukowską Zofią z dziećmi Władysławem i Bronisławą
4. Skrzypek Zofia zamieszkała w Pałyszu urodzona na Wygodzie z synem Karolem potem mężem Pyrkoszem Janem

Również rodzina Sączków, Kromołowskich, Gach, Miętkiewicz, Żelasko, Kowackich.

W XX wieku zaczęło przybywać coraz więcej osób jak i domów i to dość gwałtownie. W latach trzydziestych na Pałyszu było 8 domów i dodatkowo dom Towarzystwa Braci Hantke. Jak można zauważyć byli to pracownicy kopalni i pracownicy zajmujący się wytapianiem rudy (hutnicy)

Pałysz stał się „dzielnicą przemysłową” naszej gminy – tętniącą życiem – nieco inaczej niż obecnie.  Poniżej przedstawiam dane są z księgi meldunkowej.⁴ Dzięki niej mamy podgląd na mieszkańców z okresu przed II WŚ oraz skąd przybywali za pracą.

Dom 1.1

Grabka Antonina (robotnica) z 2 synami Janem urzędnikiem w kopalni i Józefem maszynistą. Urodzili się w Stąporkowie i przybyli w latach 1929 -31.

Dom 1.2

Szuborski Marceli (mechanik) z żoną Lebecką Marianną i dzieci Stanisław, Janina, Henryk oraz siostra Adela i siostrzenica Błędowska Irena. Przybyli z Stąporkowa. Marceli urodził się w Chmielowie, Marianna w Skarżysku natomiast dzieci na Ukrainie i w Stąporkowie. Przybyli w 1929 roku.

Dom 2

Guzik Leon (urzędnik w kopalni) z żoną Lesień Janiną i dzieci Mirosław i Halina. Pochodzili z Częstochowy, dzieci rodziły się już w Konopiskach, przybyli w 1924.

Dom 3.1

Leśniczek Wawrzyniec (dozorca kolejowy) z żoną Nowak Emilią i dzieci Regina i Władysław. On był z Konopisk ona z Rudnika Wielkiego na Płayszu od 1919 roku.

Dom 3.2

Jodłowski Zygmunt (mechanik) z żoną Walent Stanisławą i dzieci Karol (kolejarz), Marian (ślusarz), Zofia (krawczyni), Zygmunt (szofer), Bogusław, Stefan, Mirosław, Celina. On był z Częstochowy ona z Kamienicy Polskiej ich dzieci rodziły się też w Częstochowie, Poraju i Kamienicy Polskiej. Karol i Zofia przybyli z Częstochowy już w 1914 roku, pozostała rodzina z Poraja w 1930.

Dom 4.1

Pyrkosz Jan (robotnik) i córka Helena. On przybył z Poczesnej w 1870, córka urodzona już w Pałyszu. Wraz z nimi pod jednym dachem mieszkali.

Olszewski Franciszek (robotnik) i druga córka w/w Jana - Józefa. Franciszek był z Hutcza k/ Opoczna przybył w 1932.

Dom 4.2

Wysocki Władysław (robotnik) z żoną Pyrkosz Marianną (córka w/w Jana) i córki Genowefa i Kazimiera. Władysław był z Konopiska pozostali to już mieszkańcy Pałysza.

Dom 4.3

Mercik Wiktoria wdowa po Józefie z d. Knapczyk (robotnik) i dzieci Genowefa, Bronisława i Józef . Wiktoria była z Konopisk, dzieci rodziły się w Gnaszynie potem na Pałyszu gdzie przybyli w 1913.  

Dom 4.4

Olszewski Bronisław (robotnik) z żoną Leśniczek Heleną i synem Bronisławem urodzonym w Pałyszu. On z Panek przybył w 1925, ona z Konopisk .

Dom 5.1

Grabowski Józef (maszynista) z żoną Kościelniak Franciszką i dziećmi Monika (robotnik), Zofia (robotnik), Marianna (robotnik), Józef, Weronika, Leonora. Przybyli z Częstochowy ok. 1919 roku, Józef pochodził z Otoli gm. Żarnowiec, żona z Konopisk dzieci rodziły się w Częstochowie oprócz 2 ostatnich narodzonych na Pałyszu.

Dom 5.2

Kowal Ignacy (robotnik) z żoną Wędzonka Waleria i córki Genowefa i Helana oraz Gola Czesław syn Walerii z wcześniejszego związku ur. w Kamieńsku skąd przybył w 1928

Ignacy był z Kowal przybył w Częstochowy w 1906, Waleria z Dobroszyc w 1928 roku, córki urodzone już na Pałyszu

Dom 5.3

Kowal Jan (robotnik) brat w/w  z żoną Bejm Natalią i dzieci Józef (ślusarz), Jan, Władysław. Jan był z Korzonka, Natalia z Aleksandrowa przybyła w 1901 roku. Dzieci rodziły się na Pałyszu.

Mieli sublokatorów; Kościelniak Romana (piekarza) z Konopisk z żoną Kowal Heleną i córką Alina, obie już z Pałysza.

Dom 5.4

Kruk Antoni (robotnik) z żoną Gajczyk Anielą i dziećmi Krystyną i Wiesławem. On z Wygody ona z Kamienicy Polskiej. Pierwsze dziecko ur Wygoda, drugie Pałysz, przybyli w 1916 roku.

Dom 5.5

Musik Paweł (robotnik) z żoną Gajczyk Franciszką (siostra w/w Anieli) i dzieci Leokadia i Władysław ur. na Pałyszu. Paweł pohodził z Glin przybył ok.1906 Franciszka z Jastrzębia k/ Poraja przybyła w 1916 roku.

Dom 5.6

Dobrzański Mikołaj (robotnik) z żoną Bednarek Weroniką i synowie Władysław (robotnik), Antoni (Antoni) i Franciszek ur. na Pałyszu. Mikołaj przybył z Krzelowa w 1900 roku, a Weronika z Dźbowa.

Wraz z nimi mieszkała żona w/w Antoniego; Pykosz Helena z Pałysza. wspomniana wcześniej z domu 4.1, po wyjściu za mąż przeprowadziła się.

Dom 6.1

Flacha Franciszka wdowa po Janie z d. Haładeja (robotnica) wraz z dziećmi Stanisław, Wiktor (robotnik) i Lucyna. Przybyła ona z Hutek w 1911, pierwsze dziecko urodzone w Częstochowie pozostałe już na Pałyszu.

Dom 6.2

Grad Antoni (robotnik) z żoną Nowakowską Franciszką i córkami Władysława i Marianna ur. na Pałyszu. Antoni przybył z Jędrzejowa w 1890, Franciszka była z Wygody.

Dom 6.3

Kosowska Wiktoria wdowa po Piotrze z d. Parkitna (robotnik) z córkami Bronisława i Waleria ur. na Pałyszu. Wiktoria przybyła z Przystajni w 1903 roku.

Dom 6.4

Janczak Konstanty robotnik z żoną Gładysz Katarzyną i dziećmi Stanisław (robotnik), Roman (robotnik), Józefa, Kazimierz. Wszystkie dzieci urodziły się na Pałyszu. Konstanty pochodził z Będzina i przybył w 1912, a Katarzyna przybyła z Wręczycy w 1928 roku.

Wraz z nimi mieszkała matka Konstantego; Wiktoria z d. Toborowicz ur. w Woli Lubartowskiej przybyła z Sosnowca w 1895 roku.

Dom 6.5

Niział Ludwik (robotnik) z żoną Kubic Katarzyną i dzieci Jan, Aniela. Przybyli z Pawłowa w 1911,  córka rodziła się na Pałyszu.

Mieli sublokatorów Grad Józefa (robotnika) z Niział Bronisławą (córka w/w) i syna Stanisława.

Dom 6.6

Kocher Walenty (robotnik) i Niział Genowefa (córka w/w) wraz z dziećmi Bronisław, Sabina i Janina. Walenty był z Kijasa, Genowefa jak i powyższe córki Niział Ludwika z okolic Iłży. Przybyli na Pałysz w 1913.

Dom 6.7

Kuśmierski Leonard (robotnik) z Kocher Józefą. On z Dąbrowy ona z Kijasa – siostra w/w Walentego, na Pałyszu od 1920.

Dom 6.8

Zawada z d. Kubicz Tekla (robotnik) wdowa po Janie ur. w Zwoleniu k/ Radomia. Przybyła z okolic Iłży. Mieszkała wraz z dziećmi Wacław (robotnik), Wanda (robotnik) i Adela – przybyli  1913 i 1914 roku. Mieszkali wraz z Urbańskim Janem (robotnikiem) i Zawada Janiną – córką w/w Tekli. Jan przybył z okolic Olkusza przybył w 1917, mieli syna Jerzego ur. na Pałyszu.

Dom 6.9

Marciniak Stanisław (felczer) i Rogala Marianna Przybyli z m. Gidle w 1921, on urodzony w Pyzdrach, ona w Warszawie. Wraz z nimi dzieci córka Maria i syn Stefan (elektrotechnik) z żona Calus Walentyną z Kamienicy Polskiej.

Dom Towarzystwa Hantke – gdzie było kilka izb dla pracowników

Baryn Jan (robotnik) i Dejczer Anna i ich dzieci Janina, Jan, Sabina oraz Baryn Zenobia ur w Zawierciu – członek rodziny. Jan pochodził ze Złoczewa, dzieci rodziły się w Zawierciu oprócz Sabiny ur. w Konopiskach. Informacji kiedy przybyli niestety nie ma.

Kozioł Wincenty (robotnik) i Bereska Marianna – oboje z Niegowej.

Hnojek Edward (robotnik) z Secemina

Piotrowski Leon (urzędnik) z Probierz Aniela on z Chęcin, ona z Bukowiny. Wcześniej mieszkali w Gnaszynie przybyli w 1937. Wraz z nimi syn  Piotrowski Witold (ślusarz) z Korwin Blum Janiną, on ur. w Kamienicy Polskiej ona w Poraju.

Również kolejne dzieci Leona Marian, Zofia i Urszula.

To wszyscy mieszkańcy Pałysza z okresu sprzed II Wojny Światowej. Obecnie bardzo niewiele pozostało z tamtych czasów. Widoczne są tylko dwa domy mieszkalne najprawdopodobniej pamiętające początki XX wieku znajdują się zaraz za tablicą końcową Pałysza. Jest to naprzeciw Kuźni po prawej stronie za stawem - jadąc od Wygody.  Natomiast „Kuźnia Pałysz” częściowo oddaje charakter minionej epoki i tego co działo się tu prawic przez cały XX wiek.

Obecnie w związku z powstaniem autostrady tworzy się tam zaplecze przemysłowo – logistyczne, które wpłynie na rozwój naszej okolicy. Więcej ciekawych informacji i dokumentacji fotograficznej nt. Pałysza i jego historii można uzupełnić z ksiązki P. Barbary Herby „Gmina Konopiska. Historyczny szlak edukacyjny”,  jaki i wcześniejszych dotyczących historii Konopisk.

1. „.Konopiska i okolice. Panorama Dziejów”, B.Herba – s.80-82
2. tamże. s-81
3. Słownik Geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich”. F. Sulimierski, tom VII str.835
4. Archiwum Państwowe w Częstochowie, Rejestr mieszkańców gminy Dźbów wieś Pałysz ; 1932-1939; sygnatura: 8/63/0/41

Wykaz osób zamieszkałych na Pałyszu – zgodnie z zapisami z ksiąg metrykalnych.

XIX wiek

XX wiek