Lista zamordowanych więźniów Pawiaka
- Palmiry 17.07.1941 r.
- Bogdan Marian (Edmund)
- Bolechowski Bolesław (P, Oddz.I)
- Bolesławski Bolesław
- Borowiński Józef
- Bróg Jan (P, Oddz. III)
- Czapla Władysław
- Czapliński Stanisław (Mieczysław) (P, Oddz. III)
- Dudkiewicz Edward
- Dymek Zygmunt
- Fergosiński Benon
- Gawrońska Helena (S)
- Godlewski Michał (ur.1901)
- Jędrusiak Szymon
- Jędrusik Zygfryd
- Kopiec Eugeniusz
- Karnawalski (Kornawalski) Witold
- Łatkowski (Ładkowski) Adam (P, Oddz. I)
- Marchell (Marszelożek) Stanisław
- Mirosław Aleksander
- Nawrocka Irena (S)
- Nawrocka Klementyna (S)
- Papiernik Zachariasz
- Pasikowski Wacław
- Piątkowski Kazimierz (Paweł) (P)
- Piotrowski (Piórkowski) Piotr
- Pluciński Zbigniew
- Płatek Józef
- Polkowska Gabriela (ur.1908) (S)
- Przybylski Zygmunt
- Rejmond (Reymont) Bolesław
- Sobczyk - Sobczyński Jakub
- Szwejda Jan (ur.1905)
- Tkaczak (Tkaczyk) Cecylia (P)
- Tkaczyk Stefania (P)
- Wojciechowski Zygmunt (P, Oddz. III)
- Wojnowski Mieczysław
- Zantman Stanisław
- Zieliński Kazimierz
Powyższa lista zawiera nazwiska 38 więźniów Pawiaka straconych 17.07.1941 r. w Palmirach (na Pawiaku z reguły umieszczano więźniów politycznych). Osoby skazane na śmierć zebrano w przeddzień egzekucji w celi „transportowej” VIII oddziału Pawiaka. Egzekucję przeprowadzono następnego dnia o świcie. Większość autorów opisujących tę zbrodnię uważa, że rozstrzelano wtedy 47 (lub 48) osób - w tym 10 (lub 11), prawdopodobnie spoza Pawiaka. Wśród ofiar było 6 kobiet. Na liście zaznaczono osoby, co do których nie ma wątpliwości, że pochodziły z Pawiaka (P), lub żeńskiego budynku Pawiaka - Serbii (S). Ofiary zbrodni z 17.07.1941 r. spoczywają na cmentarzu w Palmirach, w zbiorowej mogile, w pierwszej kwaterze od wejścia, w ósmym rzędzie grobów.
Podczas ekshumacji zwłok, przeprowadzonej w 1946 r., zidentyfikowano zaledwie 10 osób (pogrubiona czcionka). Według dotychczasowych ustaleń była to ostatnia egzekucja w Palmirach.
Jan Szwejda - więzień Pawiaka i Oświęcimia - dane biograficzne
Jan Szwejda, nr 32 na sporządzonej liście, był więźniem Pawiaka od końca sierpnia 1940 r. (dane według R. Domańskiej z 1978 r., CA MSW, sygn.151/182).
Jan Szwejda urodził się 11.08.1905 r. w Wilkowiecku (w 2007 r. gm. Opatów, pow. kłobucki, woj. Śląskie). Zginął w wieku 36 lat. Jan był synem Marcina Szwejdy i Antoniny z domu Płuska. Miał liczne rodzeństwo: Ignacy (ur. 1886), Hanna (ok.1887- ok.1968), Roman (1889 - 1941), Andrzej (ur. 1891), Julianna (ur. 1894), Józef (1897 - 1899), Marianna (ur. 1898) i Cecylia (1901 - 1972). Świadectwo dojrzałości Jan Szwejda uzyskał w 1927 r. w Gimnazjum im. R. Traugutta w Częstochowie (jego ojciec przyjeżdzał na zebrania rodziców w ludowym stroju). Następnie ukończył studia prawnicze w Warszawie; po czym był zatrudniony w ZUS w Warszawie na stanowisku prawnika. W lipcu 1936 r. mieszkał w Warszawie przy ulicy Olszewskiej 17 m. 1.
W literaturze dotyczącej jego osoby widnieją wzmianki, że był - porucznikiem WP, szefem KOP, szefem milicji KOP, działaczem KOP. W żołnierskim mundurze był widziany w Częstochowie po raz ostatni w 1939 r. Ten oficer Wojska Polskiego miał także artystyczne zamiłowania – malował obrazy; pozostało po nim kilka nie dużych pejzaży, świadczących o jego wrażliwej duszy.
Jak wynika z grypsu Mariana Metelskiego do Walburgi Urszuli Prange na Serbii, w dniu 27.09.1940 r. Jan przebywał na Pawiaku na Oddziale III, w celi nr 40, razem z M.Metelskim (zbiory grypsów według R. Domańskiej z 1988 r. w MW"P", ks.nab.1233/80). W tym czasie na Serbii przebywała także żona Jana Szwejdy - Marta, aresztowana razem z nim. Potwierdzają to m.in. grypsy Kamili ¯ukowskiej z września 1941 r. do rodziców i do rodziny (grypsy według R.Domańskiej z 1988 r., w MHPRR, pośród listów opatrzonych nr inw. 5817, 6674, 7053 lub 7054, 172/Dep.)1)
Marta pochodziła z dzielnicy Ostatni Grosz w Częstochowie i była modystką. Prawdopodobnie Jan i Marta Szwejdowie zostali zatrzymani w Warszawie. Po ślubie w Częstochowie, najprawdopodobniej w święta Bożego Narodzenia w 1939 r., wyjechali do Warszawy. Małżeństwo Jana i Marty Szwejdów trwało na wolności około 8 miesięcy; małżonkowie nie pozostawili potomstwa.
Dnia 6 stycznia 1941 r. Jan Szwejda został deportowany z Pawiaka do obozu koncentracyjnego w Oświęcimiu, w transporcie liczącym 505 więźniów (do pociągu z Pawiaka dołączono w Częstochowie wagony z więźniami z Częstochowy i z Radomia). U celu transport znalazł się 7.01.1941 r. po północy. Więźniowie otrzymali numery obozowe mieszczące się w przedziale 7881 - 8389.
Więźniem Oświęcimia był także brat Jana – kapitan, dr medycyny Roman Szwejda (nr obozowy 12334) - aresztowany w nocy z 10 na 11 lutego 1941 r. w Częstochowie razem z żoną (tzw. akcja lutowa gestapo), a następnie przewieziony z więzienia na Zawodziu do Oświęcimia transportem w dniu 5.04.1941 r. (115 osób). Roman został rozstrzelany 2.08.1941 r. (według hitlerowskiego zawiadomienia zmarł w obozie 3.08.1941 r.). Roman Szwejda wiedział o deportacji brata z Pawiaka do Oświecimia. Jan zginął w Palmirach około dwóch tygodni wcześniej przed śmiercią Romana - Jan musiał więc być przewieziony z powrotem do Warszawy w nie ustalonym dotąd dniu, między styczniem a lipcem 1941 r.
Marta Szwejdowa natomiast została wywieziona z Pawiaka 22.09.1941 r. do Ravensbrück - był to pierwszy transport 274 kobiet z Pawiaka do tego obozu (dotarło 271). Marta przeżyła Pawiak i Ravensbrück; została uwolniona najprawdopodobniej w wyniku akcji Szwedzkiego Czerwonego Krzyża w 1945 r., to jest ewakuacji więźniarek do Szwecji, najpóźniej w ostatniej dekadzie kwietnia 1945 r. Powróciła do kraju, odwiedziła rodzinę męża; później kontakt z nią został urwany. Prawdopodobnie mieszkała na Wybrzeżu.
W Ravensbrück natomiast została rozstrzelana bratowa Jana - Aleksandra Szwejda, z transportu specjalnego Kielce - Częstochowa z 30. 07.1941 r.,który dotarł do obozu 2/3.08.1941 r. (czyli w dniu śmierci jej męża Romana). Obie szwagierki Marta i Aleksandra spotkały się w Ravensbrück. Aleksandra zginęła w zbiorowej egzekucji trzynastu częstochowianek 13.04.1942 r. (w tej egzekucji śmierć poniosły także trzy kielczanki i jedna kobieta z nie ustalonej miejscowości).
Roman i Aleksandra Szwejda po aresztowaniu we własnym domu zostali uwięzieni na Zawodziu w Częstochowie (mężczyzn przejściowo osadzono w zamienionym na areszt budynku Gimnazjum im. R. Traugutta przy ul. Jasnogórskiej i Staszica). Po usunięciu lokatorów z domu Romana i Aleksandry Szwejdów (z wyjątkiem ich 2 małoletnich córek, które pozostawiono w mieszkaniu) władze okupacyjne Częstochowy około 1944 r. urządziły tu szpital dla rannych powstańców z Warszawy, zmuszonych do opuszczenia stolicy. Dramat rodziny poprzedziła śmierć brata Aleksandry w Katyniu - inż. Tadeusza Brzozowskiego (1899-1940).
Jan Szwejda podzielił los wielu Polaków walczących o wolność ojczyzny. Dla wszystkich pozostanie przykładem bohaterstwa i głębokiego patriotyzmu.
1) Ze względu na zmiany organizacyjne wielu instytucji podane zbiory archiwalne mogą znajdować się w innych miejscach.
Literatura:
Bartoszewski Władysław, Palmiry, Warszawa 1969.
Bartoszewski Władysław, Warszawski pierścień śmierci 1939-1944, Kraków 1967. (W wydaniu II rozszerzonym - Warszawa 1970, mylnie wymieniono 2 osoby o nazwisku Jan Szwejda - fakty dotyczą tej samej osoby Jana Szwejdy.)
Domańska Regina, Pawiak. Więzienie gestapo. Kronika z lat 1939 -1945, Warszawa 1978.
Domańska Regina, Pawiak - kaźń i heroizm, Warszawa 1988. (W tym błąd odnośnie miejsca urodzenia Jana Szwejdy, data urodzenia właściwa).
Gliński Jan Bohdan, Słownik biograficzny lekarzy i farmaceutów ofiar II wojny światowej, Wrocław 1997.
Kiedrzyńska Wanda, Ravensbrück. Kobiecy obóz koncentracyjny, Warszawa 1965.
Księgi zgonów z Auschwitz, Fragmenty, cz. III, Monachium - New Providence - Londyn - Paryż 1995.
Pietrzykowski Jan, Cień swastyki nad Jasną Górą, Katowice 1985. (Autor to częstochowianin, więzień gestapo i nkwd, oraz prokurator i członek Głównej Komisji Badania Zbrodni Hitlerowskich w Polsce.)
Smoleń Kazimierz red., Aby świat się dowiedział - nielegalne dokumenty z obozu w Ravensbrück, Oświęcim 1969.
Snoch Bogdan, Mała encyklopedia Częstochowy, Częstochowa 2002.
Wanat Leon, Za murami Pawiaka, Warszawa 1985. (W tym nie wyjaśnione aresztowanie Jana Szwejdy na Pawiak w grudniu 1940 r.)
A także:
Informacja siostrzenicy Jana Szwejdy - pani Zofii Z. z Częstochowy (2007 r.), (w jej zbiorach 2 fotografie Jana, 2 obrazy, przekaz pocztowy i list do siostry Cecylii.)
Informacja bratanicy Jana Szwejdy - z Warszawy (2007 r.) - świadek aresztowania rodziców w 1941 r. (nie proszono o zgodę na podanie jej nazwiska.)
Opracowanie: TZP.
Częstochowa 12.06.2007 r.
Rozdzielnik:
II Liceum Ogólnokształcące im. R. Traugutta , 42-200 Częstochowa, ul. Kilińskiego 62,
Jadwiga Boryta-Nowakowska, Polski Czerwony Krzyż, Komitet Uczczenia Ofiar Zbrodni Niemieckich w Palmirach, 00-591 Warszawa ul. Mokotowska 14,
Klub Miłośników Historii Częstochowy i Okolic, 42-217 Częstochowa, ul. Kopernika 4,
Towarzystwo Genealogiczne Ziemi Częstochowskiej, 42-217 Częstochowa, ul. Focha 19/21
Władysław Bartoszewski, Rada Ochrony Pamięci Walk i Męczeństwa, 00-926 Warszawa, ul. Wspólna 2.