Ziemiaństwo z okolic Częstochowy 1793 – 1945

Pytanie o dokumenty w AP Katowice, w zespole "Komisarz do spraw włościańskich powiatu będzińskiego lata 1866 - 1914" zapewne było do mnie.  Jeszcze nie widziałem tego zespołu, ale zapewne sprawdzę gdy będę bliżej spraw typowo mirowskich.  Na razie złożyłem wniosek do SR w Myszkowie o dostęp do ksiąg folwarku Kotowce-Mirów i czekam na odp.

Pisałem do p. Tomasza Baryły, ale to w sumie dotyczy wszystkich, których interesują poszukiwania tabel likwidacyjnych ich miejscowości. 
Generalnie to tabel likwidacyjnych poszukujemy w księgach wieczystych majątków ziemskich, ale nie we wszystkich księgach one się zachowały. Poszukujemy więc w aktach komisarzy włościańskich do spraw danego powiatu. Dla naszego terenu komisarz do spraw włościańskich powiatu częstochowskiego i powiatu noworadomskiego znajdują się w AP Łódź, a powiatu będzińskiego w AP Katowice. Jest jeszcze dodatkowo Urząd Gubernialny Piotrkowski do spraw włościańskich w AP Łódź. Poza tym tabel poszukiwać można w: starostwo powiatowe częstochowskie w AP Częstochowa i starostwo powiatowe w Będzinie i starostwo powiatowe w Zawierciu w AP Katowice. Do tego dochodzą jeszcze akta Powiatowy Urząd Ziemski w Zawierciu w AP Katowice i Powiatowy Urząd Ziemski w Częstochowie w AP Częstochowa. W AP Kielce mamy Wojewódzki Urząd Ziemski w Kielcach, a w AP Łódź Okręgowy Urząd Ziemski w Piotrkowie dla powiatu radomszczańskiego. W tych zespołach można też znaleźć akta dotyczące likwidacji serwitutów. Widziałem też odpisy tabel likwidacyjnych z gminy Przyrów w aktach gminy Przyrów w AP Częstochowa. Nie wiem jak jest z innymi gminami i ich archiwami w AP Częstochowa, ale może tam też są odpisy tabel likwidacyjnych. Niestety akta gminy Niegowa w AP Częstochowa zawierają tylko księgi meldunkowe. 
Umowy dotyczące likwidacji serwitutów były na ogół zawierane z każdą osadą tabelową i jej właścicielem bądź współwłaścicielami osobno. A jeśli zawierano z całą gromadą to ta pewnie musiała wynająć geodetę i jakoś się podzielić. 
No i oczywiście na sam koniec, gdy już nigdzie nie znajdziemy tabeli likwidacyjnej dla naszej miejscowości to pozostaje przegląd akt notariuszy z danego terenu. Praca to jednak żmudna i czasochłonna. Polecana raczej dla osób o dużej cierpliwości i sporej ilości wolnego czasu i przynajmniej podstawowej znajomości j. rosyjskiego.

20 marca 1812 r. Kazimierz Zalassowski, dziedzic dóbr Żelisławice dokonał aktu sprzedaży tych dóbr swemu synowi Hipolitowi przed notariuszem Ignacym Główczewskim z Żarek.
Przed notariuszem stawili się: 1. Kazimierz Zalassowski, Skarbnik Księstwa Siewierskiego, dziedzic dóbr Żelisławice z przyległościami w powiecie lelowskim, 2. Hipolit Zalassowski, Radca Powiatu Pilickiego, syn pierwszego, obydwaj we dworze w Żelisławicach zamieszkali (Kazimierz Zalassowski dla podeszłego wieku na siłach ciała nieco osłabiony i pozbawiony jest wzroku) i zawarli kontrakt kupna sprzedaży dóbr Żelisławice z przyległościami Celianka, Leśniaki, Słowik, Dzierżawa, Kazimierzów, a dawniej Huta Szklana w powiecie dawniej Pileckim, a teraz Lelowskim między miastem Siewierzem, wsiami Pińczycami i Benduszem, z dworem, folwarkiem, browarami, karczmami z wszelkim inwentarzem gospodarskim. Kazimierz Zalassowski daruje te dobra swojemu synowi za sumę 90.000 zł. Na dobrach tych znajduje się dług 31.950 zł. Kazimierz Zalassowski swemu synowi przeznacza aby z sumy pozostałej tj. 58.050 zł opłacił: 1. dla sukcesorów zmarłej Antoniny z Zalassowskich ur. Józefa Jankowskiego małżonki, a córki sprzedającego, małoletnich dzieci Augustyna i Filipa Jankowskich 5000 zł, 2. drugiej córce Mariannie z Zalassowskich Bierzyńskiej, Leonarda Bierzyńskiego małżonce 20.000 zł, 3. na pogrzeb sprzedawcy 1000 zł, 4. na msze święte do ojców reformatów do konwentu pileckiego 400 zł, 5. Walentemu Mertowskiemu wynagrodzenie 14 letniej służby 300 zł. Razem 26.700 zł. Z pozostałej sumy 31.350 zł kupujący obowiązuje się również zapłacić długi wszelkie, jakie by się pokazały po zmarłym swym bracie Janie Nepomucenie Zalassowskim. Kupujący musi też utrzymywać swego ojca do końca życia. (Archiwum Państwowe w Częstochowie, Akta notariusza Ignacego Główczewskiego w Żarkach, sygn. 3, akt nr 135 z 20.03.1812 r.)
Dnia 23 października 1812 r. o godzinie 10 w nocy zmarł wielmożny Kazimierz Zalassowski, dziedzic wsi Żelisławice, liczący lat 83, w Żelisławicach zamieszkały, wdowiec, zostawiwszy synów dwóch, Marcina Zalassowskiego dziedzica wsi Dziewek i Dobieszowic i Hipolita Zalassowskiego teraźniejszego dziedzica Żelisławic i córkę żyjącą imieniem Marianna Bierzyńska z domu Zalassowska, z drugiej już nieżyjącej Antoniny Jankowskiej z domu Zalassowskiej wnuków dwóch starszemu Augustyn, młodszemu Filip Jankowskich małoletnich, w Żelisławicach jeden bawiący, drugi w wojsku Polskim. Umarł w domu pod numerem pierwszym. Świadkowie: Hipolit Zalassowski, syn zmarłego w Żelisławicach zamieszkały liczący lat 34 i Walenty Myrta radny, liczący lat 36 w Żelisławicach obsiadły. Akt zgonu podpisał proboszcz siewierski i Hipolit Zalassowski, drugi świadek nie podpisał, gdyż pisać nie umie. Akt zgonu sporządzono 24 października 1812 r. (Księga zgonów parafii Siewierz za rok 1812, str. 22)

Stanisław Stetkiewicz syn Józefa nabył dobra Łojki 24.03/5.04.1888 r. od Aurelii Dąbrowskiej córki Pawła z domu Czerskiej i Bonifacego Czerskiego syna Pawła za 20.000 rubli.
W 1895 r. dobra Łojki miały powierzchnię 504 mórg i 151 prętów.
Dnia 14/26.01.1890 r. o 7 wieczorem w parafii ewangelicko - reformowanej w Sielcu odbył się ślub kawalera Stanisława Stetkiewicza, kapitana 7 Pułku Strzelców, urodzonego w Markowszczyźnie, powiatu Nowogródzkiego, guberni Mińskiej, synem Józefa Stetkiewicza i jego żony Julii z domu Kowalewskiej, zamieszkałym w Częstochowie, lat 41, wyznania rzymsko - katolickiego z panną Anną Dreger, córką Augusta Dregera i jego żony Emilii z domu Redel, urodzoną w Rytwianach i tamże przy rodzicach zamieszkałą, lat 21. Nowozaślubieni oświadczyli, że umowy przedślubnej nie zawarli. Świadkowie: Karol Wojniłowicz rotmistrz 40 Pułku Dragonów zamieszkały w Staszowie lat 40 i Henryk Przemborowski magazynier przy fabryce cukru w Rytwianach tamże zamieszkały lat 29. (ASC parafii ewangelicko - reformowanej Sielec, akt ślubu nr 2 z 1890 r.)
Dnia 20.01/1.02.1891 r. o 9 rano urodził się w Częstochowie Stanisław Józef Ignacy Stetkiewicz syn Stanisława Stetkiewicza podpułkownika 7 Pułku Strzelców lat 42 zamieszkałego w Częstochowie i Anny z Dregerów lat 22. Rodzice chrzestni: Józef Kowalewski i Emilia Dreger, a także w asystencji Bronisława Stetkiewicza i Amalii Dreger. Świadkowie: Wawrzyniec Kubiak były urzędnik lat 67 i Józef Staniszczak prywatny pisarz lat 28, obaj w zamieszkali w Częstochowie. Akt sporządzono 21.06/3.07.1891 r. Opóźnienie spisania aktu spowodowane było obowiązkami służbowymi ojca. (ASC parafii św. Zygmunta w Częstochowie, akt urodzenia nr 786 z 1891 r.)
Dnia 17/29.06.1893 r. o 4 rano urodził się w majątku Łojki Franciszek Kazimierz Stetkiewicz syn Stanisława Stetkiewicza szlachcica właściciela majątku Łojki lat 45 i Anny z Dregerów lat 25. Rodzice chrzestni: Leopold Dreger i Amalia Dreger. Świadkowie: Paweł Krygier mieszczanin z miasta Częstochowy lat 34 i Leopold Dreger urzędnik z Łojek lat 21. Akt sporządzono 17/29.06.1894 r. Opóźnienie sporządzenia aktu spowodowane było nieobecnością ojca. (ASC parafii św. Barbary w Częstochowie, akt urodzenia nr 254 z 1894 r.)
Dnia 14/26.04.1897 r. o 6 po południu urodził się w Łojkach Jan (Chrzciciel) Kazimierz (Królewicz) Stetkiewicz syn Stanisława Stetkiewicza właściciela majątku Łojki w Łojkach zamieszkałego lat 48 i Anny z Dregerów lat 29. Rodzice chrzestni: Karol Weese i Helena Wiland. Świadkowie: Karol Weese ekspedytor zamieszkały w Częstochowie lat 29 i Franciszek Fajkis naczelnik kopalni rudy zamieszkały w Łojkach lat 38. Akt sporządzono 10/22.06.1897 r. Opóźnienie spisania aktu spowodowane było przebywaniem ojca poza domem. (ASC parafii św. Barbary w Częstochowie, akt urodzenia nr 268 z 1897 r.)
Dnia 10/22.06.1899 r. o 9 wieczorem urodził się we wsi Łojki Stefan (Wyznawca) Antoni (z Padwy) Stetkiewicz syn Stanisława Stetkiewicza właściciela majątku Łojki w Łojkach zamieszkałego i Anny z Dregerów lat 31 wyznania ewangelickiego. Rodzice chrzestni: Józef Jędrychowski i Zofia Dobrowolska. Świadkowie: ksiądz Józef Jędrychowski prokurator seminarium we Włocławku lat 28 i Tadeusz Dobrowolski właściciel majątku Wólka Charkowska tamże zamieszkały lat 40. Akt sporządzono 1/13.06.1899 r. Opóźnienie spisania aktu spowodowane było nieobecnością ojca na skutek spraw osobistych. (ASC parafii św. Barbary w Częstochowie, akt urodzenia nr 260 z 1899 r.)
O napadzie na dwór w Łojkach wspomniały Wiadomości Częstochowskie Nr 89 z 2.06.1906 r., s. 4: Napad na dwór. Zbójeckie napady na dwory w okolicy naszej, nie przestają siać usprawiedliwionego postrachu, a żadnej nie ma na to rady. I wczoraj w pobliżu Częstochowy, w biały dzień, bo o godzinie 5 i pół po południu, dokonano czelnego napadu na dwór p. Stanisława Stetkiewicza w Łojkach. Banda, złożona z 20 rabusiów, uzbrojonych w rewolwery, obległa folwark i, grożąc śmiercią, nakazała wszystkim milczenie, poczem, rozstawiwszy na warcie 12-tu bandytów, ośmiu innych wkroczyło do dworu. Zastali panią Stetkiewicz i dwie jej przyjaciółki oraz służącą. Wziąwszy pod straż panie i zmusiwszy służącą do przyniesienia tasaka, rozbili biurko, z którego zabrali 1000 rb. gotówką, kolczyki i pierścionki, a następnie zabrawszy dubeltówkę i flower(?), oświadczyli pani S. cynicznie: - Taki dwór powinien dać nie 1000, ale 8000 rubli. W trakcie rabunku, p. Stetkiewicz nadszedł ze wsi do dworu, lecz rabusie nie pozwolili mu wejść do wnętrza, dopóki reszta bandytów nie opuściła dworu. Gdy się połączyli, cała banda powoli oddaliła się, dążąc w kierunku lasu pod Blachownią, gdzie też niebawem zniknęła.
O tym samym zdarzeniu mówił raport naczelnika powiatu częstochowskiego do gubernatora piotrkowskiego: Dnia 19 maja 1906 r. o 18.30 w majątku Łojki należącym do Stanisława Stetkiewicza zjawiła się uzbrojona w rewolwery 20 osobowa banda z których 12 weszło do dworu, a pozostałych 8 zostało przed dworem. W dworze oprócz dzieci i kobiet nikogo nie było i zażądali kluczy do szaf, ale te klucze miał tylko właściciel majątku, którego w tym czasie nie było w domu, wyłamali zamki do skrzyń i skradli 1000 rubli oraz ukradli obrączkę gospodyni domu. Właścicielowi majątku, który przyszedł w momencie napadu, napastnicy zagrozili, aby nikogo nie informował o tym co się stało, gdyż w przeciwnym razie grozi mu śmierć. (Różnica dat 19 maja, a 1 czerwca 1906 r. wynika na pewno z różnicy pomiędzy kalendarzem juliańskim, a gregoriańskim). O innych napadach na dwór w Łojkach nie mam informacji.
Dnia 1/14.10.1908 r. o godzinie 2 w nocy zmarł w Częstochowie Stanisław Stetkiewicz, ziemski obywatel lat 60 mający, urodzony w Markowszczyźnie w Mińskiej Guberni, syn Józefa i Julii z domu Kowalewska, pozostawił po sobie owdowiałą żonę Annę z domu Dreger. (ASC parafii św. Zygmunta w Częstochowie, akt zgonu nr 1322 z 1908 r.)
Nekrolog Stanisława Stetkiewicza zamieścił Goniec Częstochowski Nr 183 z 15.10.1908 r., s. 2: Ś. P. Stanisław Stetkiewicz b. Pułkownik i obywatel ziemski właściciel Łojek. Opatrzony św. Sakramentami, po długich i ciężkich cierpieniach zmarł 14 października 1908 r. przeżywszy lat 60. Wyprowadzenie zwłok z domu W - go Marks III Aleja, odbędzie się dnia 16 października o godz. 9 rano do kościoła św. Rocha, a następnie po żałobnym nabożeństwie pogrzeb na tymże cmentarzu. Na smutne te obrzędy pozostali matka, żona, synowie, bracia, siostra i rodzina zapraszają przyjaciół i znajomych.
Dnia 13/26.08.1908 r. Stanisław Stetkiewicz sporządził testament: "Będąc już w podeszłym wieku lecz czując się zupełnie zdrowym na ciele i umyśle, postanowiłem na wypadek mojej śmierci uczynić ostatnią moją wolę treści następującej: Jestem właścicielem majątku nieruchomego Łojki A, Łojki Nr 1, kopalni w Łojkach "Anna", kopalni Stanisławów z odwodami: 1.Stanisław, 2.Klara, 3.Witold, 4.Jan, 5.Helena, 6.Otonów, 7.Wulkan. Na tych wszystkich kopalniach i odwodach kontrakt z firmą B. Hantke. Posiadłość ta znajduje się w guberni Piotrkowskiej, powiecie Częstochowski, gminy Grabówka. Zapisuję żonie mojej Annie Stetkiewicz i nieletnim dzieciom naszym 1.Stanisław 17 lat, 2.Franciszek lat 15, 3.Jan lat 11, 4.Stefan lat 9. Na wypadek mojej śmierci jedną czwartą część całego majątku zapisuję żonie mojej Annie Stetkiewicz, a pozostałość moim synom. Wkładam na żonę obowiązek po śmierci mej administrować wszystkim pobierać całe dochody. Jeżeliby trafił się kupiec na moją posiadłość, razem lub pojedynczo, żona moja ma prawo sprzedać wszystko według uznania, nie czekając pełnoletności dzieci dla usunięcia pieniężnych kłopotów. Dzieciom moim każdemu z osobna wypłaci część jego, żona wtedy, kiedy uzna za właściwe nie licząc się z ich pełnoletnością, a rozporządza się żona moja wszystkim co mam swoją wolą. Żona moja Anna Stetkiewicz jest główną opiekunką moich dzieci, a na opiekunów proszę Panów: p. Stefana Knowiakowskiego, Bolesława Wilanda, Zenona Girycza. Taka jest wola moja ostatni w której trwam i żądam, aby na wypadek mojej śmierci bez żadnej zmiany wykonaną była po spieniężeniu moich interesów. Siostrze żony mojej Klarze Dreger za okazane mnie serce zapisuję tysiąc pięćset rubli. W końcu błogosławię was moje dzieci, proszę abyście uszanowali moją wolę. Kochanej waszej matce we wszystkim ulegli byli. Podpisano Stanisław Stetkiewicz 13/26 sierpnia 1908 roku Inżynier Jakub Tański jest spólnikiem w kopalniach, a Jego proszę żeby miał opiekę nad kopalniami pomagał radą swoją. Podpisano Stanisław Stetkiewicz 13/26 sierpnia 1908 r. Testament złożono i otwarto u notariusza Stanisława Biernackiego w Częstochowie za nr aktu 2510 w 1909 r.
Po śmierci Stanisława Stetkiewicza majątek Łojki odziedziczyli wdowa Anna Stetkiewicz z domu Dreger w 1/4 i dzieci: Stanisław, Franciszek, Jan, Stefan w 3/4 na mocy testamentu Stanisława Stetkiewicza z 13/26.08.1908 r. Urzędownie zatwierdzono przejście tego majątku na nowych nabywców 1/14.07.1910 r.
Władysław Rudnicki syn Józefa nabył 1/4 dóbr Łojki należącą do Anny Stetkiewicz od niej samej 16/29.03.1912 r. za 8000 rubli.
Władysław Rudnicki syn Józefa nabył pozostałą część dóbr Łojki na licytacji publicznej w Sądzie Okręgowym w Piotrkowie 20.03/2.04.1912 r. za 55.100 rubli.
W ten sposób jedynym właścicielem dóbr Łojki stał się Władysław Rudnicki.
Stefan Stetkiewicz syn Stanisława i Anny z Dregerów poległ w walkach o Lwów z Ukraińcami 5.11.1918 r. Informację o tym podał Goniec Częstochowski Nr 253 z 23.11.1918 r., s. 3: Ś. P. Stetkiewicz. Znana w naszym mieście rodzina państwa Stetkiewiczów otrzymała telegraficzną wiadomość, iż w walce o Lwów zginął ś. p. Stefan Stetkiewicz, słuchacz akademii rolniczej w Dublanach. Jego ciało po pewnym czasie sprowadzono do Częstochowy: Goniec Częstochowski Nr 46 z 8.03.1919 r., s. 3: Podziękowanie. Wszystkim którzy uczestniczyli w oddaniu ostatniej posługi drogim nam zwłokom ś. p. Stefana Stetkiewicza a w szczególności Wielebnemu Duchowieństwu Lidze Kobiet pułkownikowi Bokszczaninowi, Korpusowi Oficerskiemu Oddziałowi 27 pp, Radzie Miejskiej, Magistratowi, Straży Ogniowej, Milicji Ludowej, pp. Rudnickim i włościanom z Łojek, przyjaciołom i kolegom zmarłego składa serdeczne podziękowanie Rodzina.
Jak wynika z powyższych informacji utrata majątku Łojki była jednak spowodowana głównie jego zadłużeniem, a nie napadami. Trzy czwarte dóbr Łojki sprzedano na licytacji za długi, a pozostałą jedną czwartą nabył tuż przed licytacją Władysław Rudnicki. Wdowa Anna z Dregerów Stetkiewicz wraz z dziećmi po utracie majątku zamieszkała w Częstochowie. Z czego się tutaj utrzymywała i gdzie konkretnie mieszkali tego nie wiem. Pisze Pani, że na ul. Kościuszki, ale pod jakim konkretnie adresem? Czy wdowa wraz z trzema pozostałymi synami opuściła Częstochowę, czy też tutaj pozostała tego nie wiem. Ale ponieważ nie ma jej grobu, ani jej synów w Częstochowie to przypuszczam, że wraz z synami któregoś dnia opuściła to miasto. Jeżeli pozostali trzej bracia Stetkiewiczowie założyli rodziny, to gdzieś powinni żyć ich potomkowie. Grób Stanisława Stetkiewicza znajduje się na cmentarzu św. Rocha w Częstochowie. Raczej nikt się nim nie opiekuje. Na tym samym cmentarzu istnieje również grób jego syna Stefana poległego w 1918 r. Grób ten jest dziś zaniedbany. Kiedyś poszukiwano rodziny, aby się tym grobem zajęła, ale nikt się nie zgłosił. Co do Łojek to dworu już tam nie ma, ale nie wiem kiedy przestał istnieć. Nie wiem gdzie był położony i czy zachowały się w tym miejscu jakieś zabudowania folwarczne. Jaki to jest obecnie adres ? Może ktoś coś wie na ten temat ? A jakie wspomnienia o rodzinie Stetkiewicz posiada Pani babcia z przekazów swojej mamy ?

Bardzo dziękuję za obszerną wiadomość. Z moich wstępnych informacji wynika, że państwo Ststkiewiczowie po opuszczeniu Łojek zamieszkali w domu usytuowanego mniej więcej naprzeciw kina Cinema przy ul. Kościuszki. Babcia wyraziła się dosłownie, że potem tam mieściła się jakaś szkoła. A jej pokazywała to mama mówiąc, że w tym budynku pracowała i mieszkała u państwa Stetkiewiczow. Bardzo dobrze zresztą ich wspominała...o więcej szczegółów dopytam Oczywiście napisze. Dziękuję. Pozdrawiam

Witam. Kiedyś słyszałam, że jakiś dworek był tam, gdzie później były chlewy/(pgry?), ale ile w tym prawdy- nie wiem...