Witam,
Na wątek dotyczący wsi Kotary natknąłem się niedawno pomimo tego, że istniej prawie od ośmiu lat. W związku z tym, że moje poszukiwania rodziny Kotarskich pozwoliły zebrać także informacje dotyczące Kotar, postanowiłem napisać poniższy tekst. Informacje dotyczą Kotar pomiędzy Pankami, a Kostrzyną.
Wieś Kotary
Nazwa Kotary pojawia się w księgach metrykalnych parafii Starokrzepice ok. 1845 roku. Wcześniej miejsce to nosiło nazwy: Smolnik, Kotarskie, Kotarszczyzna, Pustkowie Smolnik, Pustkowie Kotarskich, Pustkowie Kotary i należało w tym czasie do Kostrzyny. Moim zdaniem określenie „Smolnik” w pierwotnym okresie dotyczyło nazwy młyna.
Jeżeli spojrzymy na stare mapy tego obszaru (są dostępne na tej stronie), to znajdziemy w sąsiedztwie Kostrzyny i Pacanowa zaznaczony tam Smolnik lub Kotarskie. Porównując je ze współczesną mapą zauważymy, że są to obecne Kotary. Na tych mapach widać również, że ówczesna Kostrzyna dotyczy jak gdyby grupy zabudowań zlokalizowanych bardziej przy drodze do Przystajni. Smolnik (Kotarskie) natomiast położone jest po drugiej stronie rzeki Pankówki, przy drodze do Panek.
Nazwę Smolnik znajdujemy już w metrykach od 1709 roku (brak wcześniejszych metryk z parafii Starokrzepice i Przystajń). W tym czasie tych metryk nie jest dużo, ponieważ dotyczą tylko jednej osoby – Grzegorza Pilśniaka. W części metryk ze Starokrzepic, w których Grzegorz występuje jako świadek podawano, że jest ze Smolnik.
W zasadzie jeszcze w 1842 roku spotyka się metryki wystawione w Smolniku lub Pustkowiu Smolnik, ale na pewno jest to, to samo miejsce.
Jak wspomniałem wcześniej, miejsce to posiadało jeszcze inne nazwy. I tak, ksiądz w Przystajni w metryce z 1764 roku zapisuje – „Kotarskie”, później pisze „Smolnik” lub „Pustkowie Smolnik”. W 1783 roku zapisuje „Kostrzyna czyli Smolnik”. Natomiast w XVIII wiecznych metrykach z parafii Starokrzepice dla tego obszaru występuje nazwa „Kostrzyna” i jeden raz w 1768 roku „Kostrzyna alias Kotarszczyzna”. W późniejszych metrykach (XIX wiek) ze Starokrzepic spotyka się nazwę „Smolnik”, „Pustkowie Smolnik”, „Pustkowie Kotarskich”, „Pustkowie Kotary”. O tym, że jest to, to samo miejsce dowiadujemy się z metryki z 1809 roku w której zapisano „ …z Pustkowia Kotarskich czyli rzeczone Smolnik..”. O tym, że Smolnik (pod różnymi nazwami) należy do Kostrzyny, ksiądz wspomina często w metrykach (tych opisowych wystawionych po 1808 roku): „Pustowie Smolnik do Kostrzyny należące”, „Pustkowie Kotarskich do tegoż Smolnika należące”, w metryce z 1832 roku „ na Pustkowiu Kotary zwanym do Wsi Kostrzyny należącym”.
W tym czasie mieszka tam tylko jedna rodzina – Kotarskich, którzy przed 1770 rokiem nazywali się Pilśniak. Pisząc „jedna rodzina” mam na myśli rodziny wywodzące się od jednego przodka, w tym wypadku najprawdopodobniej od Kazimierza i Petroneli Pilśniaków.
Jeżeli Smolnik (późniejsze Kotary) należał do Kostrzyny, to nie mógł być też wymieniony w „Lustracji województwa krakowskiego” z 1789 roku . W „Lustracji…” obecne Kotary to ówczesna rola Piśniakowska (lub jej część), na której mieszkają: Piotr Pradela, Jan Kotarski oraz Tomasz Kotarski. Przy czym metryki dotyczące Piotra Pardeli wystawiane są zawsze na Kostrzynie.
Ostatecznie po 1847 roku w metrykach wymienia się już tylko Kotary i w kilku metrykach Smolniki-Kotary. A, że jest to, to samo miejsce upewnia nas zapis w akcie ślubu z 1849 roku: „..urodzoną na Pustyni (!!!) Smolniki czyli Kotary..” Z kolei w metryce z 1850 roku czytamy: „gospodarzy w Smolnikach vel Kotarach zamieszkałych”.
W którym roku prawnie usankcjonowano tą nazwę miejscowości i dlaczego wydzielono nową wieś z Kostrzyny niestety nie wiem. W każdym razie po 1850 roku w księgach metrykalnych parafii Starokrzepice wymienia się już tylko Kotary, a w księgach metrykalnych pojawiają się nowe rodziny - nazwiska.
Osoby zamieszkujące Smolnik - Kotary.
Z odnalezionych metryk z kościoła w Starokrzepicach wynika, że na początku XVIII wieku (1704 – 1714) w Smolniku mieszkał Grzegorz Pilśniak. Był kawalerem. Miał brata Jakuba, który wraz z żoną Anną mieszkał na Podłężu. Grzegorz, Jakub i Anna w latach 1704-1712 bardzo często są świadkami na chrztach i ślubach w Kostrzynie i Podłężu (Królewskim). Popularnością przebił ich tylko Antoni Skibiński ówczesny „rektor szkoły w Starokrzepicach” (czyli nauczyciel). Ostatnia metryka z udziałem Grzegorza pojawiła się w 1714 roku. We wrześniu 1712 roku wspomina się o nieszczęśliwym wypadku jaki wydarzył się w młynie „…zwanym Smolnikowski, w którym to wspomnianym młynie Wawrzyniec Gayda z Kostrzyna został przypadkowo postrzelony przez kogoś z rusznicy, ale przed zgonem został przygotowany na śmierć przez kapłana… „ (tłumaczenie z łaciny dzięki uprzejmości Pana Wiesława Macocha). W kolejnych latach nie mamy żadnej informacji o Smolniku. Tak jest do 1758 roku. Wówczas w grudniu panna Elżbieta Pilśniakowka ze Smolnika wychodzi za mąż za Jana Pytlika „z pod Truskolas”. W 1761 roku odnajdujemy dwa akty zgonu. W marcu zmarł 60 letni Kazimierz Pilśniak z młyna „Molendino Smolenskie”, w lipcu 40 letni Jan Sowa młynarz ze Smolnika -„Mollitor de Smolnikowe”. W kolejnym roku w odstępie zaledwie kilku miesięcy w Smolnikach umierają trzy osoby; Mateusz Sowa 22 lata, Agnieszka Sowina 70 lat i wdowa Petronela Pilśniak (70 lat). Kazimierz i Petronela Pilśniak nie byli wymieniani wcześniej w żadnej znanej mi metryce w parafii Starokrzepice i Przystajń. Na Kostrzynę przybyli ok. 1730/31 roku z Jacisk. Wcześniej mieszkali w Zwierzyńcu w parafii Krzepice (w Krzepicach ochrzcili dziecko mieszkając już na Kostrzynie).
Kolejne metryki wystawione w Smolnikach dotyczą już dzieci Jana i Tomasza – najpierw Pilśniaków, później po zmianie nazwiska - Kotarskich. Mniej więcej w tym czasie pojawia się również inna nazwa Smolnika – Kotarskie.
Szukając wcześniej genezy nazwiska Kotarski odnalazłem następujące objaśnienie:
„Nazwisko KOTARSKI może wywodzić się od nazwy miejscowości - Kotarz, Kotary, Kotarze. Może mieć także inną genezę: - od słowa kotara – „zasłona”, dawniej rodzaj namiotu, - od niemieckiej nazwy osobowej Kotteri, por. kotar - „nieużytki”, lub Kotter od Kother, Köther < Kothe – „dom chłopski, wiejski”. „.
Być może ówczesny Smolnik w późniejszym okresie przyjął nazwę od niemieckich słów: „nieużytki” w powiązaniu z słowem „dom chłopski, wiejski” i w potocznym oznaczeniu tego miejsca stał się Kotarskim.
Wracając do osób tam mieszkających, w księgach metrykalnych nie odnalazłem tam rodziny o innym nazwisku niż Kotarski (Kotara)- poza wspomnianym młynarzem Sową, których oczywiście przybywało. Dopiero ok. 1850 roku już w Kotarach pojawiają się metryki z nazwiskami Debudaj (z Panek) i Mokros (z Dankowic). To nowi gospodarze, którzy ożenili się z wdowami po młodo zmarłych Kotarskich i zamieszkali na ich byłych gospodarstwach. Po 1850 roku osiedlają się w Kotarach nowe rodziny. W latach 1851-1854 pojawiają się nazwiska Banich, Maleros i Olczak.
Ponieważ dalej już „moja” linia Kotarskich zamieszkuje na Kostrzynie, nie śledziłem dalszych losów Kotar.
Ale wiem, że rodzina Kotarskich jeszcze raz później podzieli się na noszących nazwisko Kotara (mieszkających w Kotarach) oraz Kotarski (mieszkających na Kostrzynie).
Pozdrawiam
Janusz Kopacz
